Ngập nước đô thị ở TP.HCM: Thực trạng, nguyên nhân kỹ thuật và bài toán chống ngập dài hạn

Ngập nước đô thị ở TP.HCM kéo dài nhiều năm do hệ thống thoát nước quá tải, đô thị hóa nhanh và triều cường tăng cao. Phân tích nguyên nhân kỹ thuật, các điểm ngập nặng và giải pháp trong tương lai.

1. Thực trạng ngập nước đô thị ở TP.HCM hiện nay

Ngập nước đô thị ở TP.HCM không còn là hiện tượng theo mùa mà trở thành vấn đề thường trực, xuất hiện mỗi khi mưa lớn hoặc triều cường dâng cao. Hệ thống thoát nước của thành phố được xây dựng rải rác trong suốt 40 năm qua, dẫn đến khả năng kết nối kém và hoạt động không đồng bộ.

Nhiều khu vực trung tâm như quận 1, Bình Thạnh, Phú Nhuận đã giảm ngập nhờ các dự án chống ngập, tuy nhiên tình trạng ngập lại dịch chuyển sang khu vực ngoài trung tâm như quận 7, Thủ Đức, quận 8, huyện Bình Chánh.

Báo cáo của Sở Xây dựng TP.HCM cho thấy tính đến năm 2023 vẫn còn 18 điểm ngập nặng trong mưa lớn và 22 điểm ngập do triều cường, chủ yếu ở các vùng trũng dọc hệ thống kênh rạch.

2. Nguyên nhân kỹ thuật khiến TP.HCM ngập nước kéo dài

Ngập nước đô thị ở TP.HCM, tình trạng ngập không chỉ do mưa mà còn là sự kết hợp của nhiều yếu tố hạ tầng, khí tượng và đô thị hóa. Dưới đây là những nguyên nhân kỹ thuật quan trọng nhất.

2.1. Hệ thống thoát nước lỗi thời và thiếu đồng bộ

Hơn 60% hệ thống thoát nước tại TP.HCM được xây dựng từ trước năm 2000, thiết kế cho lượng mưa chỉ khoảng 60–80 mm/giờ. Hiện nay nhiều cơn mưa đạt mức 100–150 mm/giờ, vượt xa năng lực thiết kế.

Nhiều tuyến cống đường kính nhỏ, chỉ 600–800 mm, không đủ để thoát nước nhanh. Một số tuyến cống cũ hơn còn bị bồi lắng hoặc xuống cấp, làm giảm tốc độ thoát nước.

2.2. Triều cường tăng nhanh trong nhiều năm

Triều cường là nguyên nhân lớn làm nước dâng từ kênh rạch lên mặt đường. Theo số liệu của Đài Khí tượng Thủy văn Nam Bộ, mực triều tại trạm Phú An đã tăng trung bình 5–7 cm mỗi thập kỷ. Nhiều đợt triều cường gần đây đạt trên 1,7 m, cao hơn mức cảnh báo.

Khi triều cường dâng, nước không thể thoát ra sông mà còn tràn ngược vào hệ thống cống, gây ngập ngay cả khi không mưa.

2.3. Đô thị hóa nhanh làm mất diện tích thấm nước

TP.HCM trải qua tốc độ đô thị hóa cao nhất cả nước. Nhiều khu đất nông nghiệp, ao hồ và vườn cây bị thay bằng bê tông và nhà ở. Lớp bê tông hóa làm nước mưa không thấm xuống đất mà đẩy toàn bộ vào hệ thống cống.

Khi lượng nước chảy tràn vượt ngưỡng, ngập xảy ra ngay lập tức.

2.4. Sụt lún nền đất tại một số khu vực

Một số khu vực tại thành phố như Nhà Bè, quận 7, Bình Chánh bị sụt lún từ 1–3 cm mỗi năm do khai thác nước ngầm và nền đất yếu. Sụt lún khiến cốt nền thấp dần so với mực nước triều, dẫn đến ngập sâu hơn trước.

2.5. Rác thải gây tắc nghẽn hệ thống cống và kênh rạch

Dù không phải nguyên nhân chính, rác thải vẫn là yếu tố làm trầm trọng tình trạng ngập. Một lượng lớn rác trôi theo nước mưa gây tắc miệng thu nước và nghẹt cống. Nhiều tuyến đường chỉ cần mưa 20 phút là nước đã dâng cao do cống bị nghẹt tạm thời.

3. Những khu vực ngập nặng nhất ở TP.HCM trong nhiều năm qua

Dựa vào ghi nhận từ Sở Xây dựng, Trung tâm thoát nước đô thị và theo thực tế đời sống người dân, các khu vực sau là điểm ngập trọng yếu.

3.1. Quận Bình Thạnh

Tuyến Nguyễn Hữu Cảnh từng được xem là điểm ngập nặng nhất thành phố. Dù đã có dự án nâng cấp, khu vực này vẫn ngập khi mưa lớn kéo dài hoặc triều cường cao. Đường Ung Văn Khiêm và khu Thanh Đa cũng bị ảnh hưởng.

3.2. Quận 7

Khu vực Trần Xuân Soạn, Lê Văn Lương là vùng trũng, thường xuyên bị triều cường dâng nước. Vào ngày triều cao, nhiều hộ dân phải dùng bao cát che cửa và kê cao đồ đạc.

3.3. Thành phố Thủ Đức

Các tuyến đường Võ Văn Ngân, Kha Vạn Cân, Tô Ngọc Vân dễ ngập khi xảy ra mưa lớn vì lượng xe đông và khu vực có độ dốc không đồng đều.

3.4. Quận 8 và huyện Bình Chánh

Khu vực dọc kênh Đôi và kênh Tẻ, một số phường của quận 8 và các xã thuộc Bình Chánh bị ngập nặng khi triều cường dâng cao.

4. Tác động dài hạn của ngập nước đô thị đối với TP.HCM

Hiện tượng ngập kéo dài gây thiệt hại trực tiếp lẫn gián tiếp cho thành phố.

4.1. Ảnh hưởng kinh tế

• Lãng phí thời gian vì kẹt xe và chết máy
• Ảnh hưởng vận chuyển hàng hóa
• Thiệt hại đối với khu công nghiệp khi mưa lớn
• Chi phí gia tăng cho chống ngập tại hộ gia đình
• Tăng chi phí bảo trì hạ tầng

Ước tính thiệt hại do ngập tại TP.HCM có thể lên đến thousands of billions đồng mỗi năm.

4.2. Ảnh hưởng sức khỏe và đời sống

• Trẻ nhỏ dễ nhiễm bệnh da liễu, hô hấp
• Mầm bệnh tăng khi nước ngập lâu ngày
• Đi lại nguy hiểm do ổ gà, nắp cống chìm trong nước
• Tinh thần người dân bị ảnh hưởng vì sinh hoạt đảo lộn

4.3. Tác động đến môi trường đô thị

Kênh rạch ô nhiễm nặng vì rác thải trôi theo nước ngập. Nước bẩn ngược vào nhà dân gây mùi hôi kéo dài.

5. Các dự án chống ngập lớn của TP.HCM và tiến độ hiện tại

5.1. Dự án kiểm soát triều cường 10.000 tỷ đồng

Dự án này bao gồm sáu cống kiểm soát triều và hệ thống kè dọc sông. Khi hoàn thành, dự án sẽ bảo vệ khu vực trung tâm với diện tích hơn 570 km² khỏi triều cường.
Tiến độ hiện đạt hơn 90%.

5.2. Nâng cấp đường Nguyễn Hữu Cảnh

Tuyến đường được cải tạo lớn với hệ thống bơm công suất cao. Kết quả bước đầu cho thấy khả năng thoát nước tốt hơn.

5.3. Nạo vét kênh rạch và mở rộng hệ thống thoát nước

TP.HCM đã thực hiện nhiều dự án nạo vét kênh Tàu Hủ, Tham Lương, Nhiêu Lộc – Thị Nghè. Tuy nhiên nhiều đoạn vẫn bị chiếm dụng hoặc lấn chiếm trái phép.

5.4. Công nghệ bơm chống ngập

Một số khu vực sử dụng trạm bơm lưu động để hút nước khi mưa lớn. Đây là giải pháp tạm thời nhưng hiệu quả trong những trận mưa cực lớn.

6. Giải pháp dài hạn để TP.HCM giảm ngập trong tương lai

6.1. Tăng diện tích thấm nước tự nhiên

Cần bổ sung công viên, hồ điều tiết và giảm bê tông hóa bề mặt để tăng khả năng thấm nước.

6.2. Kiểm soát xây dựng tại các vùng trũng

Quy hoạch mới phải tránh lấn chiếm kênh rạch và hạn chế xây dựng ở khu vực có nguy cơ sụt lún.

6.3. Đồng bộ hóa hệ thống thoát nước

Kết nối mạng lưới cống cũ và mới, nâng cấp đường kính cống và bố trí lại trục thoát nước chính.

6.4. Tăng cường dự báo mưa và cảnh báo triều cường

Ứng dụng bản đồ ngập theo thời gian thực giúp người dân chuẩn bị sớm.

6.5. Hạn chế khai thác nước ngầm để giảm lún nền

Nhiều khu vực cần chuyển sang dùng nước sạch tập trung để hạn chế lún đất.